İstanbul dendiğinde akla gelen en önemli isimlerden biri kuşkusuz Reşad Ekrem Koçu… Bu eşsiz şehre olan tutkusunu yalnızca yaşamının merkezine koymakla kalmayan Koçu, İstanbul’u kelimelerle de ölümsüzleştirdi. “İstanbul Ansiklopedisi” isimli çalışması bunun en somut göstergesi oldu.
İstanbul’un tarihine, sokaklarına, insanlarına ve efsanelerine dair en kapsamlı eserlerden biri olan bu çalışma, yıllardır başvurulan en güvenilir kaynaklardan biri. Şimdi ise bu dev esere istanbulansiklopedisi.org adresini tıklayarak ulaşmak mümkün.
Yalnızca 11 cilt yayımlanabildi
Tarihçi ve Yazar Reşad Ekrem Koçu, İstanbul’a dair devasa bir kaynak oluşturmak için ömrünü ansiklopedisine adadı. Ancak büyük emekle başlattığı bu projeyi tamamlayamadan vefat etti. 1944’te başladığı ansiklopedi çalışmaları 24 cilt olarak planlandı ancak 1973 yılına kadar yalnızca 11 cilt yayımlanabildi. “G” harfine kadar olan bu ciltler, o dönemde çeşitli yayınevlerinde fasiküller halinde basıldı.
Karış karış İstanbul
İstanbul Ansiklopedisi, şehrin sokaklarından tarihi yapılarından, sıradan insanlarından önemli kişiliklerine, geleneklerinden mitolojik anlatılarına kadar İstanbul’un her yönünü zengin ve detaylı şekilde anlatan bir başyapıt. Koçu’nun bu eseri dönemin değerli tarihçileri, edebiyatçıları, akademisyenleri ve sanatçıları tarafından da desteklenerek tezkirecilik geleneği ile Batı tarzı ansiklopedik yaklaşımı bir araya getiren benzersiz bir eser olarak anılıyor.
Sokaktaki hayat da satırlara döküldü
Koçu, en önemli çalışması olan İstanbul Ansiklopedisi’nde şehre dair tarihi, coğrafi, mimari, edebi, folklorik ve kültürel konuları ele aldı. İstanbul’un Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti olmaktan Türkiye Cumhuriyeti’nin modern bir vilayetine dönüşmesine tanıklık eden Koçu, bu geçişi incelikle belgeledi. Ansiklopedide yalnızca büyük tarihi olaylar değil, sokaktaki hayat, sıradan insanlar, kahvehaneler, hamamlar, kazalar ve günlük yaşantının küçük ayrıntıları da yer alıyor. Bu kapsamlı eser resmi tarihin dışında, İstanbul’u farklı bir perspektiften ele aldığı için özellikle 1990’lardan sonra araştırmacıların ve tarihçilerin ilgisini daha fazla çekti.
“Şehrin muazzam kütüğü”
Reşad Ekrem Koçu 1944 yılında fasiküller halinde yayımlamaya başladığı bu ansiklopediyi “şehrin muazzam kütüğü” olarak nitelendiriyordu. Bu eser için ömrünün sonuna kadar çalışmayı sürdürdü. Ancak 1951 yılında ekonomik zorluklar nedeniyle ansiklopedi çalışmalarına ara vermek durumunda kaldı. 1958 yılında yeniden yayımlanmaya başlanan İstanbul Ansiklopedisi’nin 1973 yılına kadar 173 fasikülü 11 cilt halinde yayımlandı. Ansiklopedinin son fasikülü “Gökçınar (Mehmed)” maddesi ile sona erdi.
40 binden fazla belge gün yüzüne çıkarıldı
Reşad Ekrem Koçu’nun ömrünün yetmediği ansiklopedinin sonraki ciltleri için hazırladığı geniş arşiv, 2018 yılında Kadir Has Üniversitesi tarafından devralındı. Bu eşsiz kaynak 40 binden fazla belgeyle gün yüzüne çıkarıldı. Belgeler, Koçu’nun çalışma yöntemlerine dair önemli bilgiler sunarken, 20. yüzyılın ikinci yarısında kısıtlı imkanlarla böylesine kapsamlı ve çok yazarlı bir eseri üretme sürecine dair ipuçları da veriyor.
Reşad Ekrem Koçu kimdir?
Reşad Ekrem Koçu 1905 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini tamamladıktan sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü'nden 1931’de mezun oldu. Bu dönemde ünlü tarihçi Ahmed Refik Altınay’ın öğrencisi ve asistanı olarak çalışmalarını sürdürdü.
Akademik kariyerinin ardından Kuleli Askeri Lisesi, Vefa Lisesi ve Pertevniyal Lisesi’nde tarih öğretmenliği yaptı. Öğretmenlik mesleğiyle birlikte gazetecilik ve yazarlık alanında da aktif rol aldı. Cumhuriyet, Yeni Sabah, Milliyet, Hergün, Yeni Tanin ve Tercüman gibi önemli gazetelerde tarih makaleleri kaleme aldı. Ayrıca Hayat Tarih Mecmuası, Resimli Tarih Mecmuası, Tarih Dünyası, Hayat, Yeşilay, Büyük Doğu, Hafta ve Türk Folklor Araştırmaları gibi dergilerde yazarak geniş kitlelere ulaştı. Reşad Ekrem Koçu 6 Temmuz 1975 tarihinde hayatını kaybetti.